حدود یکسوم افراد از مشکلات مربوط به خواب رنج میبرند. بعضی از این افراد وسط خواب و بهطور ناگهانی از خواب میپرند. شاید از خواب پریدن باعث آزار و اذیت افراد شود، ولی گذشتهی ما نشان میدهد که این عمل در گذشته یک حالت عادی بوده است.
شواهد تاریخی زیادی مبنی بر تایید چنین ادعایی وجود دارد. در نوشتههای پزشکی قدیمی، یادداشتها و حتی نوشتههای بهجامانده از قبایل آفریقایی و جنوب آمریکا، مفاهیمی بهعنوان خواب نوبت اول و خواب نوبت دوم وجود داشته است. در کتاب بارنابی روج، اثر چار دیکنز (سال ۱۸۴۰) اینگونه آمده است:
او حتی باوجود ترس ناشی از خواب نوبت اولش از این حقیقت آگاه بود و …
انسانشناسان شواهد زیادی در مورد خواب دوگانه در دوران قبل از صنعتی شدن اروپا بهدست آوردهاند. در واقع در آن زمان، خواب دو نوبتی یک حالت مرسوم بوده است. شروع خواب بیشتر به کارهایی که میبایست صورت گیرد، مربوط بوده است؛ تا اینکه زمان مشخصی داشته باشد.
مقالههای مرتبط:
طبق کتاب در پایان روز: شب در گذشته از مورخی بهنام ای.راجر اکرچ، خانوادهها هنگام غروب دست از کار میکشیدند، چند ساعتی میخوابیدند و دوباره یک یا دوساعتی در شب بیدار میشدند و دوباره تا طلوع آفتاب میخوابیدند.
افراد دراین فواصل بیداری یک یا دوساعته، استراحت یه بهتعبیری ریلکس میکردند، دربارهی رویایی که در خواب نوبت اول دیده بودند فکر میکردند یا اینکه به روابط شویی میپرداختند. برخی هم به فعالیتهایی مثل دوختن، هیزم شکستن، مطالعه با استفاده از نور ماه یا چراغ نفتی روی میآوردند.
طبق گفته اکرچ، شواهد بهدستآمده از منابع، حاکی از ناپدید شدن این سنت در اواخر قرن ۱۷ است. پایان یافتن این سنت ابتدا از طبقههای بالای اروپای شمالی آغاز شد و سپس در طی ۲۰۰ سال به سایر بخشهای اروپا نفوذ کرد.
جالب است که مشکل بیخوابی و پریدن از خواب که در ادبیات قرن نوزدهم آمده است، دقیقا همزمان با پایان یافتن سنت خوابهای دونوبتی است. بنابراین، این اعتقاد و سنت جامعهی مدرن است که افراد باید هرشب بهطور بیوقفه و بدون بیدار شدن تا صبح بخوابند و همین باور هم فشار را روی افراد در این خصوص زیاد کرده است.
منشا زیستشناختی
البته خواب دونوبتی هنوز در جوامعی که مخصوصا خوابی بهنام خواب قیلوله (بعدازظهر) دارند، از بین نرفته است. ساعت بدن ما به چنین برنامهای عادت دارد و سطح هوشیاری ما معمولا در آغاز ظهر (بعداز ناهار) کمتر میشود.
دراوایل دههی ۱۹۹۰، روانپزشکی بهنام توماس ور آزمایشی روی گروهی از افراد انجام داد. افراد در این آزمایش بهجای اینکه مثل حالت عادی تنها ۸ ساعت در تاریکی باشند، بهمدت ۱۴ ساعت در تاریکی بهسر بردند. افراد این آزمایش را بهمدت یک ماه انجام دادند. کمی زمان برد تا افراد بتوانند خواب خودشان را با این برنامه وفق دهند، اما در هفتهی چهارم، الگوی خواب دونوبتی خودش را نشان داد. افراد در نوبت اول ۴ ساعت میخوابیدند، سپس بین ۱ تا ۳ ساعت بیدار میماندند، دوباره بهمدت ۴ ساعت میخوابیدند. این آزمایش گواهی بر طبیعی بودن روند خواب دونوبتی بر اساس ساختار بیولوژیکی بدن است.
مزایا و معایب
جامعهی امروزی با این نوع برنامه سازگاری ندارد و ما باید خودمان را برای برنامههای خواب تکنوبتی آماده کنیم. خواب تکنوبتی خوابی ۷ تا ۹ ساعته و بدون بیدار شدن است. برنامهای که با چرخه نور و تاریکی ۲۴ ساعته سازگاری نداشته باشد، مناسب ریتم شبانهروزی ما نیست.
برای اینکه برنامهی خواب جداگانه و نوبتی خوبی تنظیم کنیم، باید زمانبندی خوبی داشته باشیم، یعنی زمانی بخوابیم که واقعا احساس خوابآلودگی میکنیم تا هم سریعتر بهخواب فرو رویم و هم روند خواب را حفظ کنیم.
تقسیم نوبتهای خواب برای برخی میتواند بسیار سودمند و طبیعی باشد
یکی از مزایای کلیدی خواب نوبتی این است که انعطافپذیری خوبی میان کار و خانواده بهوجود میآورد. برخی از افراد جامعهی مدرن از خواب نوبتی استفاده میکنند تا میزان بهرهوری، هوشیاری و خلاقیت خود را افزایش دهند. مسلما بیدار ماندن بهمدت طولانی در کل روز و خوابیدن تنها در یک نوبت، بهرهوری را کاهش میدهد.
شواهد زیادی درخصوص چرت زدن وجود دارد که حاکی از مزایای خواب کوتاه برای افزایش حافظه، یادگیری، هوشیاری،و وضعیت خلقوخوی افراد است. طبق اعتقاد برخی از افراد، مشکلاتی مثل بیخوابی ناشی از میل ذاتی بدن به تقسیم خواب و خواب نوبتی است. بنابراین تقسیم نوبتهای خواب برای برخی از افراد، میتواند بسیار سودمند و طبیعی باشد.
پیامدهای کار شیفتی
تقسیم نوبتهای خواب اخیرا بهعنوان جایگزین بالقوهای برای کار مستمر شبانه تبدیل شده است. کار در طول شب، هم بهدلیل بیداری زیاد در شب (۸ تا ۱۲ ساعت) و هم ایجاد ناهماهنگی در ریتم شبانهروزی (کار کردن در زمانی از شب که معمولا قبلا شما در آن زمان خواب بودید) مشکلاتی برای افراد بههمراه دارد.
کارکنان نوبتی و شیفتی، اغلب از خستگی و کاهش بهرهوری در کار گله دارند. همچنین احتمال مبتلا شدن آنها به بیماریهای مزمن مثل چاقی، دیابت نوع دوم و بیماریهای قلبی زیاد است.
برخی از صنایع از برنامههای کاری کوتاهتر استفاده میکنند تا فرصت خوابیدن افراد را افزایش دهند. دلیل این صنایع کاهش میل به خواب، با کاهش زمان است. بهعنوان مثال ۶ ساعت کار درکنار ۶ ساعت استراحت، یا ۴ ساعت کار درکنار ۸ ساعت استراحت یا ۸ ساعت کار در کنار ۸ ساعت استراحت. چنین کاری میزان بیداری افراد را کاهش و بهرهوری آنها را افزایش میدهد.
برنامههای کاری یا خواب نوبتی، روز را به چندین چرخهی کار و استراحت تقسیم میکند و کارکنان میتوانند درطول ۲۴ ساعت، کار و وظایفشان را به چندین بخش تقسیم کنند. چنین برنامههایی که خواب کافی درطول ۲۴ ساعت را برای کارکنان فراهم میکند، عملکرد و امنیت کارکنان را افزایش میدهد. طبق برخی از مطالعات، تقسیم خواب درمقایسه با یک خواب بیوقفه در عرض ۲۴ ساعت، عملکرد افراد را افزایش میدهد (بهشرطی که مجموع خواب در ۲۴ ساعت چیزی حدود ۷ تا ۸ ساعت باشد).
البته عملکرد و امنیت، باز هم اگر ساعت شروع کار یا بیدار شدن در ساعات اولیهی صبح باشد، دچار نقصان میشود. ما نمیدانیم که آیا چنین برنامههایی برای سلامتی و کاهش بیماریهای مزمن خوب هستند یا خیر.
درست است که نمیتوان مشکلات شیفت کاری شب را از بین برد، ولی با تقسیم ساعات خواب شبانهی افراد میتوان به کارکنان شیفت شب کمک کرد تا از مزایای خواب شب استفاده کنند تا بهدلیل بیدار ماندن مستمر ۶ تا ۸ ساعت در شب هوشیاری آنها کاهش نیابد.
البته چنین برنامهی خوابی روی ساعت بدن یا برنامهی کاری تمامی افراد جوابگو نیست. اما از آنجاییکه بازگشتی بهسمت الگوی خواب دونوبتی اجداد ما در زمان قبلاز صنعتی شدن است، میتواند در جامعهی مدرن و امروزی نیز بهکار گرفته شود.
درباره این سایت